GERÇEKLEŞEN BİR HAYALİN SONU; TÜRK UÇAK SANAYİ 1925-1959

Birinci dünya savaşı sonunda yenik düşen Almanların imzaladığı Versay anlaşması gereği Almanlar ağır savaş sanayini de durdurmuşlardı. Zamanın uçak üreticisi Junkers varlığını sürdürmek için dış devletlere lisans üzeri yatırımlar yapmaktaydı. Bu devletlerden birisi de genç Türkiye Cumhuriyetiydi. Gazi Paşanın: “İstikbal göklerdedir” doğrultusunda Junkers ile ortaklaşa Kayseri uçak sanayi kuruldu. (TOMTAŞ = Tayyare Otomobil Motor Türk Anonim Şirketi)Daha sonra iflas eden Junkers’in hakları Türk Tayyare Cemiyetine aktarıldıysa da, Kayseri uçak fabrikası alamadığı sipariş nedeniyle kapanarak bakım servisi olarak devam etti.
1937 yılında Gazi Paşanın direktifi ile, 1940 yılında kurulan THK Etimesgut Uçak fabrikası, 1944 yılında üretime geçmek üzere planlandı. 1943 yılında 5.840 metre karelik bir alana sahip olan fabrika, sonraki yıllarda 13.790 metre karelik bir alan üzerine yayılmıştır.. Kuruluşta fabrikada 300 kişi çalışırken, 1945 yılında; 129 mühendis, 143 memur ve 606 işçi olmak üzere toplam 878 kişinin çalıştığı dev bir yatırım haline gelmiştir.
Yapılan planlamada hiçbir aksaklık yaşanmamış ve planlandığı gibi, 1944 yılında 30 adet magister okul ve eğitim uçağı üretilerek THK’na teslim edilmiştir. Söz konusu uçaklardan 30 adeti de 1945 yılında üretilmiş ve THK’na teslim edilmiştir. Gazi Orman Çiftliği’nde kurulu bulunan Gazi Uçak Motoru Fabrikası da, Üretilen uçakların motor aksamından sorumluydu. Motor fabrikasında 1949 yılında, tek sıra üzerine dizilmiş, hava ile soğuyan 4 silindirli ve 145 beygir gücünde 30 adet Gipsi/Majör motor üretilmiştir.
Etimesgut Uçak Fabrikası Türk tipi yeni uçaklar yaratmak için; 6 yüksek mühendis, 4 mühendis ve 11 teknik ressam olmak üzere toplam 21 kişiden oluşan bir etüd bürosu kurarak çalışmaları bilimsel bir temele oturttu ve bu gün Ar-Ge olarak tanımlanan bu birim, THK1 den THK15 kadar, 15 ayrı planör ve uçağın özgün projesini yapmıştır. Yapılan bu projelerin hemen hemen tamamı üretilmiş, THK ve Türk Hava Kuvvetleri tarafından kullanılmıştır. Çift Gipsy/Majör motorlu hasta taşıma ambulansları, yada 6 kişilik yolcu uçağı olarak dizayn edilen THK5 uçağının bir tanesi Danimarka tarafından satın alınmıştır.
1947 yılında Ankara’da, Beşevler semtinde inşaatına başlanan ve 1949 yılında donanımının montajına başlanarak 1950 yılında tamamlanan Rüzgar Tüneli; model, kanat, profil ve pervaneler üzerinde aerodinamik araştırmalar ve deneylerle, hesaplamalar yapmak üzere tasarlanmış, Avrupa’nın en büyük rüzgar tüneliydi.
1950 yılındaki iktidar değişikliğinden sonra, fabrikaya olan ilgi birden bire azalmış, NATO ve ABD Marshall yardımları gerekçe gösterilerek, önce uçak fabrikası etüd bürosu, sonra da 1952 yılında Etimesgut Uçak Fabrikası, 1954 yılında da Gazi Uçak Motoru Fabrikası kapatılmıştır. THK Etimesgut Uçak Fabrikası Etüd Bürosu’nun üzerinde çalıştığı son proje Mehmetcik isimli bir jet uçağıydı. Fabrika kapatılmamış olsaydı, Türkiye’nin ilk savaş jeti, 50’li yılların sonunda Türkiye göklerinde uçuyor olacaktı.

GERÇEKLEŞEN BİR HAYALİN SONU; TÜRK UÇAK SANAYİ
Özetin özetiyle:
1952 yılında uçak fabrikası, 1954 yılında da uçak motoru fabrikası Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumuna (MKEK) devredilir. MKEK bir süre eski tasarımları geliştirerek uçak üretimine devam eder. Motor fabrikası 1955’te traktör imalatına geçerek bugünkü Türk Traktör Fabrikası haline getirilir. Uçak fabrikasında ise 1959’da üretim durdurulur, 1963’den sonra traktör üretimine başlanır.1968 yılında fabrika MKEK Tekstil Makineleri Fabrikası’na dönüştürülür, daha sonra ise kapatılır.
Son olarak: Kayseri uçak fabrikasında üretilen 72 uçak toprağa gömüldü ve fabrika kapatıldı masalı kocaman bir yalandan başka bir şey değildir. Zira 1957 yılına kadar lisans yada montaj olsa da, ülkemizde uçak üretiliyordu

Mehmet Nuri Sunguroğlu
17.10.2016

Not: Yerli ve yabancı kaynaklardan yaptığım üç günlük araştırma sonunda bir çok araştırmacı yazarların birikimlerinden faydalandım, hepsine ayrı ayrı teşekkür ediyorum.
Geniş bir sahaya yayılmış olan tarihi bilgilerden en sağlam ve en kısa özet olarak bu yazıyı yazdım.